Risico's

Integraal risicomanagement en weerstandsvermogen
De gemeente bevindt zich in een dynamische omgeving, waarbij het formuleren van ambities én beleid maken en uitvoeren gepaard gaat met het maken van keuzes en het bewust afwegen van risico’s. De toenemende wet- en regelgeving, uitbreidingen van het takenpakket en de hogere verwachting van de inwoner die duidelijk hoorbaar is via social media zorgt ervoor dat de gemeente zich bevindt in een glazen huis. Hierdoor neemt de kans op imago- en financiële schade toe en kan de impact groot zijn. De gemeente moet daarom op gestructureerde en transparante wijze de risico’s beheersen.

Om vast te stellen dat een gemeente voldoende in staat is om risico’s op te vangen, maken we een inschatting van het zogenoemde benodigde weerstandsvermogen. Het weerstandsvermogen geeft inzicht in de gezondheid van de financiële positie van de gemeente op langere termijn. De gemeente Almelo streeft naar een ratio van benodigd weerstandsvermogen van 1,2. De actuele berekening van het weerstandsvermogen wordt tweemaal per jaar gerapporteerd in de jaarverantwoording en de begroting.

Met integraal risicomanagement beogen we de doorontwikkeling van risicomanagement naar een integrale wijze. Integraal risicomanagement leidt tot breed inzicht in de risico's die verbonden zijn aan de activiteiten binnen de gemeente. Hierdoor zijn we voorbereid op onverwachte zaken en is tijdig in beeld wat er misgaat, of dreigt te gaan. Risicomanagement is geen afzonderlijke activiteit meer, maar maakt integraal deel uit van alle (management)processen en zorgt ervoor dat bewustwording en het beheersen van risico’s doorlopend aandacht heeft.

Hoe werkt dit in de praktijk?
In november 2020 is de Kadernota Integraal Risicomanagement en Weerstandsvermogen in werking getreden en zijn we begonnen met de implementatie daarvan. Om integraal risicomanagement in de praktijk te brengen doorlopen we de onderstaande stappen. In deze perspectiefnota is de uitwerking te lezen van de eerste twee stappen; risico identificatie, risicoanalyse en beoordeling. Komend jaar ontwikkelen we de andere twee stappen verder door; het in beeld brengen van de beheersmaatregelen en het meten, controleren en rapporteren.

1. Risico identificatie
De identificatie van risico’s voeren we uit op alle niveaus binnen de organisatie. Om op integrale wijze inzicht te krijgen in de risico’s, brengen we de risico’s tijdens de risico identificatie vanuit verschillende invalshoeken in kaart. We richten ons daarbij op zowel de risico’s zonder als mét financiële impact. Risico’s zonder financiële impact zijn bijvoorbeeld reputatierisico’s.

De risico identificatie levert een overzicht op van de belangrijkste risico's die op de gemeente Almelo van toepassing zijn. Om dit overzicht te verkrijgen hebben we risicosessies voor alle programma's en eenheden georganiseerd, waarbij per sessie een diversiteit aan betrokkenen aanwezig waren. Door vanuit verschillende invalshoeken naar de risico's binnen de programma's en eenheden te kijken, hebben we een integraal beeld opgehaald. We hebben enerzijds inzicht verkregen in de strategische risico's (wat staat het behalen van de doelen van de programma's in de weg) en operationele risico's (risico's binnen de lijnorganisatie).

2. Risicoanalyse en beoordeling
Na de identificatie van risico’s hebben we de risicoanalyse uitgevoerd. Hierbij hebben we de bruto kans en het gevolg van het risico bepaald. Onder bruto kans wordt de situatie vóór getroffen beheersmaatregelen verstaan. Van alle geïdentificeerde risico’s brengen we naast de kans van optreden ook de gevolgen in kaart. Binnen integraal risicomanagement wordt daarbij niet enkel gericht op de financiële gevolgen, maar ook op reputatie- of imagoschade.

Voor financiële gevolgen geldt dat kans maal gevolg inzicht geeft in de mogelijk te verwachten financiële schade, ook wel verwachtingswaarde genoemd. Deze verwachtingswaarde wordt gebruikt voor de berekening van het weerstandsvermogen. Naast de financiële gevolgen, brengen we ook de gevolgen van reputatieschade in beeld. Dit doen we door te categoriseren in Laag, Midden en Hoog.

Welke inzichten heeft dit opgeleverd?
Met de invoering van de Kadernota Integraal Risicomanagement en Weerstandsvermogen is de systematiek om risico's in beeld te brengen doorontwikkeld. De top 15 van risico's met financiële gevolgen zijn opgenomen en toegelicht in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in de jaarverantwoording 2020. In deze paragraaf is ook de berekening van het weerstandsvermogen opgenomen. De ontwikkeling van het weerstandsratio in de komende jaren is in deze perspectiefnota toegelicht in het financieel meerjarenperspectief.

Naast de risico's met financiële gevolgen zijn in de risicoanalyse ook risico's met reputatiegevolgen in beeld gebracht. Deze ontwikkeling heeft een ander beeld van het risicoprofiel opgeleverd, wat in onderstaand taartdiagram is weergegeven.

Het taartdiagram toont de risico's binnen de programma's en de operationele risico's, waarbij zowel de risico's met financiële gevolgen als met reputatiegevolgen zijn opgenomen. Het betreft dus niet het aantal risico's, maar een optelling van de significantie (financieel x reputatie gevolgen).

De operationele risico's hebben in omvang het grootste risicoprofiel, wat binnen de verwachting ligt. Dit komt doordat dit risico's zijn die afkomstig zijn uit een diversiteit aan onderwerpen die betrekking hebben op de lijnorganisatie. Onderdeel daarvan zijn o.a. Financiën, Personeel en ICT. Wat naast de toevoeging van risico's met reputatiegevolgen nieuw is ten opzichte van voorgaande jaren, is het in beeld brengen van de risico's binnen alle programma's.

Bij Economie en Participatie zien we risico's met betrekking tot banenverlies, schuldenproblematiek, de vraag naar bedrijfskavels dat groter is dan het aanbod en de leegstand in de binnenstad. Leegstand is ook gekoppeld aan het programma Binnenstad, waarbij we ook risico's zien in de mogelijke afname van bezoekersaantallen. Andere onderwerpen die als risico binnen het programma Binnenstad zijn benoemd, zijn de afname van het aanbod van cultuur, recreatie en detailhandel, het aansluiten van het woningaanbod op de vraag en de veranderende parkeerbehoefte.

Bij het programma Duurzaamheid zijn risico's benoemd die betrekking hebben op helderheid rondom het klimaatakkoord, de maximale capaciteit van het elektriciteitsnetwerk en extreme weersomstandigheden die tot overlast kunnen zorgen. Binnen het programma Nieuwstraatkwartier is het risico dat er onzekerheid is over de voortzetting van het programma en de effecten die dat mogelijk kan hebben. Andere onderwerpen waar risico's zijn gesignaleerd zijn activiteiten die stil komen te liggen door maatregelen en de effecten die het gebrek aan fysieke bijeenkomsten heeft op de participatie in de wijk.

Wat opvalt aan het programma Omgevingswet is dat we de risico's niet in de grootste financiële risico's terug zien, maar dat dit programma wel hoog in het risicoprofiel naar voren komt. Dit heeft als reden dat de Omgevingswet een belangrijke ontwikkeling is met grote gevolgen en wanneer zich risico's voordoen, deze niet zozeer zorgen voor grote financiële schade, maar wel veel effect kunnen hebben op het vertrouwen van inwoners en de reputatie van de gemeente. Voorbeelden hiervan zijn de onzekerheid rondom de invoeringsdatum van de Omgevingswet en het risico dat er minder fysieke bijeenkomsten georganiseerd kunnen worden waardoor participatie niet optimaal plaatsvindt.

Net als bij de Omgevingswet, zien we ook binnen het programma Veiligheid risico's met reputatie gevolgen. Onveilige situaties kunnen daarbij ook leiden tot financiële gevolgen, denk hierbij bijvoorbeeld aan extra inzet. Deze situaties kunnen ook leiden tot overlast en een onveilig gevoel bij de inwoners, dit kan reputatiegevolgen hebben voor de gemeente. Risico's die kunnen leiden tot onveilige situaties zijn de toename van ondermijning en het aantal kwetsbare personen wat tot overlast leidt.

Binnen het programma Zorg zien we niet zozeer een grote hoeveelheid risico's, maar wel risico's die veelal tot grote financiële gevolgen kunnen leiden. Een voorbeeld daarvan is het risico op ontoereikende zorgbudgetten door stijging van de zorgkosten.

Hoe nu verder?
Door een integrale samenwerking met alle betrokkenen zijn de risico's organisatiebreed in beeld gebracht. In 2021 ontwikkelen we de risicoanalyse verder door. We verrijken deze dan bijvoorbeeld met het in beeld brengen van alle beheersmaatregelen en we gaan, net als voor de programma's, ook voor projecten de specifieke risico's in kaart brengen. Risicomanagement is een dynamisch proces, waarbij op dagbasis de inzichten van risico's kunnen veranderen. De risicoanalyse wordt daarom continu aangepast en geeft daarmee altijd een actueel beeld van de risico's.